Zihinsel engelli mi, Albert Einstein mı? (5)

Muayene günü nihayet gelip çattı. Kliniğe ailecek gittik. Anne, baba, (sorunlu!) çocuk. Orada ne yapılacağı konusunda derme çatma bir fikrim vardı. Doktorun önce bizimle, sonra Gökçe ile görüşeceğini, sonra da gerekli göreceği testleri uygulayacağını sanıyordum. Bu arada yine itiraf etmeliyim ki, Gökçe'yi de sıkı sıkı tembihliyordum; "Doktordan çekinme, o seni anlayacaktır, rahat konuş, fikirlerinden bahset, (ve utanç verici bir tembih) akıllı görünmeye çalış".

Anne psikolojisi maalesef bu şekilde saçmalatabiliyor. Onun kendisini zaten akıllı bulduğunu ve gerçekten de akıllı bir çocuk olduğunu bilmeme rağmen, o panik hali ile yine de bu şekilde söylemiştim. Gökçe ise olgunlukla gülümsemiş, bir şey dememişti. Her neyse, sonuçta doktorun onu öğretmenlere göre farklı açılardan değerlendireceğinden emindim ve o anda kendi hatalarımla uğraşacak durumda değildim. Sonradan doktorumuzun da gülümseyerek onaylayacağı gibi, en nihayetinde ben de çoğu zaman kusurları ve hataları ile varlık bulan bir insandım.

Kliniğe girdik ve sekreteryaya yöneldik. İşlemler vs. derken bir bayan gelip Gökçe'nin elinden tuttu ve bir odadan içeri girdiler. Kapı arkalarından kapandı. Babası ile bana bir form verip doldurmamızı istediler. Bekleme odasında bir koltuğa oturup doldurmaya başladık. Formu doldururken özel notlarımı da ayrıca yazıyordum: Sakarlık örnekleri, bebekliğinden itibaren uykusuzluğu, arkadaşsızlığı, dağınıklığı, düğmelerini doğru ilikleyemeyişi, okulda hırkasının bir kolunu ters giyip düğmelerini arkadan öne getirdiği taraftan tuhaf şekilde ilikleyip diğer hırka kolu sallanarak gezişi ve öğretmenine bunun doğru giyinme şekli olduğunu iddia edişi, çoraplarını giyemeyişi, ayakkabılarını bağlayamayışı, terliklerini tekleme giymekte ısrar edişi (iki ayağına farklı ayakkabı ya da terlik geçirmek çok eğlenceliymiş), isyankârlığı, rüyaları, kâbusları, banyoyu laboratuvara çevirme çalışmaları, farklı renk ve kokularda losyon yapma uğraşıları, yoğun hayvan sevgisi, uzaya olan ilgisi vs...

Bu arada yaklaşık yirmi dakika geçmişti. Gökçe'nin nerede olduğunu merak edip sekretere sordum. "Zekâ testinde" deyiverdi... Yerimden fırladım (doktorla birlikte olduğunu sanıyordum). Sanırım haykırıyordum.

- Ne zekâ testi? Nasıl bir test bu? Ne kadar sürecek?
- Bir buçuk saat.
- Neee? Ama bu çocuk hayatı boyunca çizgi film ve bilgisayar oyunları dışında herhangi bir şeye bir buçuk dakika bile konsantre olmadı ki? Üstelik daha okuma-yazma bile bilmiyor! Çıkarın testten! Doktoru görmek istiyorum! Buraya zekâ testi yapılsın diye getirmedim onu! Doktorla görüşmesi için getirdim! Çocuğum geri zekâlı çıkacak ama değil, o çok akıllıdır!

Sekreter eşimden beni dışarı çıkarmasını rica etti. Eşim kolumdan tutup adeta sürükleyerek dışarı çıkardı. Gözlerimden süzülen yaşlara engel olamıyordum. "Tescilliyorum, kızımı kendi ellerimle geri zekâlı olarak tescilliyorum, işi resmileştiriyorum, tüm hayatını mahvediyorum, ne kadar akıllı olduğunu bile anlatamadan kızıma zekâ geriliği teşhisi koyduruyorum!" şeklinde hıçkırıyordum. Eşim beni sakinleştirmeye çalışıyordu. Caddede bir kafeye girdik, çay söyledik. Durulmuştum ama içimde korkunç bir ezilme hissi ile boğazımda bir yumru vardı. Aslında kabullenme eğilimine de girmiştim. "Olsun, ne yapalım, zihinsel engelli ise zihinsel engelli. Sonuçta ona olan sevgim mi azalacak? Uygun bir okul bulurum, illâ ki kendisini, zekâsını gösterecektir. Bir ara onun ne kadar akıllı olduğunu anlayan biri illâ ki çıkacaktır." Eşim de endişeli olmakla birlikte daha sakindi. O kızımızın testten normal çıkacağından emindi. Ben tam tersini düşünüyordum, çünkü IQ testleri hakkında en ufak bir fikrim yoktu. Zaten bu tür testlere de oldum olası karşıydım.

Bir buçuk saatin tamamlanmasına yakın kliniğe döndük. Tam bekleme odası koltuklarına oturduğumuz sırada Gökçe geldi. Yanıma oturdu. Korka korka, usulca sordum: "Nasıl geçti anneciğim?" Fakat o beni tekrar yıkan yanıtı verdi: "Çoğunu yapamadım anne." Bunu duyunca yılgın bir şekilde arkama yaslanıp gözlerimi yumdum. "Evet, kızım zihinsel engelli çıkacaktı." Tam o sırada babası ile beni başka bir odaya aldılar. Karşımızda bir bayan psikolog vardı. Önünde ise doldurduğum form. Karşısına oturur oturmaz savunmaya geçtiğimi anımsıyorum.

- Bakın Gökçe çok akıllı bir çocuktur. Zekâ testi uygulamadan önce keşke onunla konuşsaydınız. O zaman belki zekâ testi uygulamanıza bile gerek kalmazdı.
- Zekâ testi uyguluyoruz, çünkü bu testlerle sadece zekâ seviyesini değil, olası diğer sorunlarını da tespit edebiliyoruz.
- Fakat benim kızım çok akıllı olduğu halde onun zihinsel engelli olduğunu iddia eden öğretmenleri oldu. Evet, okuma-yazmayı bir türlü öğrenemedi. Matematiği de çok kötü görünüyor. Konuşma güçlüğü de çekiyor ama mesela ben bu çocuğu ana sınıfında hırpalandığı zamanlarda odasında yatağına uzanmış ve gözlerini tavana dikmiş bir halde, "Olmak ya da olmamak, işte bütün mesele burada" derken buldum. Üstelik biz evde ona Shakespeare falan da okumuyoruz. Hangi zihinsel engelli çocuk, bir yerlerden duyduğu Shakespeare repliğini mırıldanır ki? Hem de sorunlu olduğu söylenerek hırpalandığı bir dönemde, hangi zihinsel engelli çocuk böyle derin düşüncelere dalar ki?
- Sizi anlıyorum fakat çocuğunuzun sadece zekâ durumuna odaklanıyorsunuz. Belki zekâsında hiçbir problem yoktur ama başka bazı rahatsızlıkları vardır?
- Evet zekâ durumuna odaklanıyorum, çünkü şimdiye dek önüme genellikle zekâ sorunları çıkarıldı.
- Otizm ya da şizofreni sorunları da çıkarılmış, bunu siz yazmışsınız.
- Evet, onlar da var.
- O halde sizinle biraz da bunlardan konuşalım. Rahat olun, bu testler sandığınız şekilde değil.

Psikolog odasında bu şekilde bir süre daha kalıp konuştuk. Dediği gibi, daha ziyade uykusuzluk, konsantrasyon bozukluğu, arkadaş edinememesi ve sakarlık konularına değindik. Sonra biz çıktık, içeri Gökçe alındı. O da uzunca bir süre psikologla görüştükten sonra odadan çıkarıldı ve bir süre daha beklememizden sonra nihayet profesörümüzün huzuruna çağrıldık. Yani yaklaşık dört saat sürmekle birlikte, düşündüğümün tam tersi bir muayene süreci gerçekleşmişti.

Doktorumuz gülümsüyordu. Karşısındaki koltuklara oturduk. Gökçe ise odadaki çizim tahtasında birşeyler çizmeye başlamıştı. Konuşmalarımızla ilgilenmiyor gibiydi. Merakla doktorun yüzüne bakıyordum. O ise gülümsemeye devam ederek, "Kızınız dört dörtlük bir hiperaktivite vakası" dedi.

Kendimi "zihinsel engelli" teşhisine o denli hazırlamıştım ki, birden bir ferahlama hissettim. Aslında hiperaktif bozukluğun ne bela bir şey olduğuna dair sağlam bir fikrim vardı, çünkü o konuda bir film izlemiştim. İşin gerçeği, Gökçe'nin hiperaktif olduğunu düşünmezdim ve her daim "şükür en azından hiperaktif değil" derdim. Bunu doktora söylediğimde yine gülümsedi. "Bu kız, meslek hayatımda kız çocuklarında gördüğüm en ağır hiperaktivite vakası. Kız çocuklarının hiperaktivitesini erkek çocuklarında olduğu gibi düşünmeyin. Yoğun bir dikkat eksikliği de var."

Sonra diyalog şu şekilde gelişti:

- Tamam, peki hocam, bu durumda ne yapacağız?
- (Gülümsemeye devam ederken) İlaç kullanacağız.
- (Ben de gülümseyerek) Yooo, hayır hocam, küçücük çocuğa ilaç kullanmam. O sorumluluğu alamam.
- (Gülümsemeye devam edip yan rafından kırmızı reçete çekerken) Kullanacaksınız, kullanmak zorundasınız.
- Nee? Hem de kırmızı reçete mi? Asla olmaz hocam! Hayatta olmaz! Boşuna yazmayın, kullanmayacağım! Terapisi falan olmalı! Terapiye götürürüm.
- (Bu kez ciddileşerek) Bakın başka seçeneğiniz yok, terapiyle falan olmaz. Bu çocuk "zekâsını" kullanamayacak denli ağır bir hiperaktivite yükü altında...

Tam o noktada iç sesim: Zekâ? Sahi zekâ testi sonucu ne acaba? "Zekâsını kullanamıyor" da ne demek?

Dış sesim: Zekâ durumu nasıl hocam?

- Buyrun...

Doktorun elime tutuşturduğu kağıda baktım. Grafikler, sütunlar, rakamlar ve kağıdın en sonunda bir rakam.

Rakam, çok tuhaf. Yüksek bir rakam. O anda bir anlam verir gibi olduğum, ama tam olarak emin olamadığım bir yüksek rakam. Usulca, korka korka sordum.

- Bu sonda yazılı olan rakam IQ değeri mi?
- Evet o rakam IQ değeri.
- Yüksek değil mi hocam?
- Evet, hem de çok yüksek.

Yine bir şok... Şimdi bu ne anlama geliyor? Kısa bir süre düşündükten sonra ben, yani okulda "hayır zihinsel engelli değil, benim kızım çok akıllıdır" nakaratını tutturmuş, yaşamını adeta "kızım çok akıllıdır" sayıklamalarına özgülemiş olan ben, yüzümde muhtemelen sinirli bir gülüşle ve Gökçe'nin de odada olduğunu anımsayarak aynen şunu söyledim:

- Çocuk odadan çıksın mı hocam?
- Hayır, zaten çok dışlanmış ve hırpalanmış. Sorunun ne olduğunu bilmeye hakkı var.
- Hocam bu test hatalı olabilir mi? Kızım akıllıdır deyip dururdum ama bu kadar da akıllı olduğunu sanmıyorum, sonuçta okuma-yazmayı öğrenemeyen bir çocuktan bahsediyoruz?!
- Bu test hatalı olabilir tabii ki. Fakat azami IQ seviyesini göstermekte hatalı olabilir. Asgari zekâ seviyesi budur.
- Şimdi, durun bir saniye! Yani Gökçe üstün zekâlı mı?
- Daha fazla. Bu, deha sınırında bir zekâ ve çocuk teste ağır hiperaktivite-dikkat eksikliği haliyle girdi. İşte bu yüzden ilaç kullanmak zorundasınız. Çünkü çocuğunuzda otizmin serpişik halleri de var.
- Yani, kızım otistik mi?
- Hayır tam bir otizm teşhisi koymuyorum. Otizmin bazı halleri serpişik durumda. Ayrıca okuma-yazmayı da bilmiyor değil. Disleksisi var.
- Disleksi nedir hocam?
- Harfleri ters algılıyor.
- Evet, harfleri ters yazar. Şimdi bu ne demek oluyor?
- Harfleri aynadan yansıyan halleri ile algılıyor. Yani aslında okuma-yazma biliyor ama tersten algıladığı için düz okuyup yazamıyor. Bu yüzden de testte sözel puanı performans puanından anlamlı şekilde düşük çıkmış. Normalde tersi olur. O yüzden de zekâsı test sonucundan çok daha fazla olarak düşünülmeli. Bize disleksi teşhisini koyduran da bu durum zaten. Kızınızda özgül öğrenme güçlüğü var.
- Nasıl yani? Deha tarzı zekâya sahip bir çocukta nasıl öğrenme güçlüğü olur hocam?
- Disleksi... Özgül öğrenme güçlüklerinden biridir. Çoğu dahide bu sorun vardır. O yüzden de genellikle okulda başarısız olurlar. Dahilerin hayat hikayelerini okuyun.

DİSLEKSİ... Hayatım boyunca ilk kez duyduğum bir sözcüktü bu. O an biraz düşündüm. Nihayet anlamıştım ki, kızımın berbat düzeyde bozuk yazısı, zaten sorununun ne olduğunu açık ve net bir şekilde ortaya koyuyordu. Yani Gökçe şaka yapmıyor ya da dalga geçmiyordu. İçine de kapanmıyordu. Aslında yardım istiyordu. Çok açık bir şekilde, içtenlikle yardım istiyordu. Yardım isteği, bölük pörçük yazmaya çalıştığı defterlerinden haykırıyordu. Peki neydi defterlerinden hemen anlaşılan bu sorun? Ters yazmaktı elbette. Gökçe harfleri ters yazıyordu. Diyebilirsiniz ki, her çocuk zaman zaman ters yazar. "E"leri, "b" ve "d"leri, 6 ile 9'u karıştırabilir vs. Hayır, Gökçe istikrarlı bir şekilde ters yazıyordu. "p"lerin, "g"lerin kuyruklarının yönleri bile tersti. Çoğu zaman yaptığı "b" veya "d", aslında onun "p"si idi ve bu yüzden yazdığı sözcükler okunamıyordu. Aynı şekilde "r"ler "n"lerle karışıyordu, "n"ler "u"larla... "R"ler tersti, "k"ler ters yöne bakıyordu. Satırı da tutturamıyordu. Bazı harfler zeminde iken (başlangıç) zamanla satırın üzerine çıkıyor ve kareli defterde iki satır boşluk bırakmışsa üst satırda devam ediyordu. Çizgili defter ise, üst satırda diğer yazı ile karşılaştığında ani bir dönüşle aşağı iniyor, bu kez de en az bir satır aşağıya atlıyordu. Bazı yazma çalışmalarında verev gidiyordu. Sanki defteri eğik tutuyormuş gibi. "Kızım neden şu satırı düzgünce takip etmiyorsun?" dediğimizde ise "Ben düzgün yazmışım, görmüyor musunuz?" diyerek aşağıya doğru kayışının düz olduğunu iddia ediyordu (Bu verev yazma durumu beşinci sınıfa dek devam etti).

Doktorumuza sormaya devam ettim.

- Bu durumu nasıl farkedemedim? Suçluluk duyuyorum.
- Siz farkedemeyebilirsiniz. Sonuçta eğitmen ya da öğretmen değilsiniz. Ama öğretmenlerinin anlaması gerekiyordu.
- Peki kendisi neden farkında değildi? (Sorduğum en aptalca sorulardan biri olmalıydı bu.)
- Olamaz ki, o zaten diğerlerinin harfleri kendisi gibi algılayamamasının nedenini kavrayamamanın sıkıntısı içinde.
- Peki, ilaç bu durumu düzeltecek mi?
- Düzeltecek. Bakın bu çocuğun ortası yok. Ya ilacı kullanmayıp öğrenme güçlüğünü yenemeyecek ve bu zekâ da onu rahat bırakmayacağı için tarihe kötü anlamda geçecek işler yapacak, ya da ilacı kullanıp zekâsını değerlendirecek ve belki de tarihe geçecek iyi işler yapacak.
- Yine de ilaç kullanmayı düşünmüyorum hocam. Nasılsa zekâ durumu anlaşıldı, başka bir formül deneyebilirim. Hem garanti edebiliyor musunuz ilacı kullandığımız takdirde işe yarayacağını?
- Garanti ediyorum tabii ki. Bu bir konsantrasyon ilacı. Aslında bir uyarıcı. Sakin insanlarda hareketlilik sağlar ama hiperaktiflerde yatıştırıcı bir etkisi vardır. Yüksek zekâ düzeylerinde çok verimli sonuçlar alınıyor. Sonuçta nasıl ki gerektiğinde tereddütsüzce antibiyotik kullanıyorsunuz, bunun da öyle bir şey olduğunu düşünmelisiniz.
- Peki bu ilacı ne kadar süre ile kullanacak?
- Okul hayatı boyunca kullanması gerekebilir. Üniversite bitene dek. Hatta meslek hayatında da kullanabilir. Sadece okula gittiği zaman kullanabilirsiniz. Buna bir çeşit okul ilacı da diyebiliriz. Çocuğunuzun akademik başarıya ihtiyacı var. Yoksa dışlanmaya devam edecektir ve yitip gidecektir.
- Yani süresiz kullanım. Antibiyotikler kısa süreli kullanılır.
- Evet ama çocukta hormonal bir sıkıntı var. Dopamin (dürtü-uyum) hormonu salgılanmıyor. Bu yüzden de uyumsuz. Zekâsını iyi bir yönde kullanabilmesi için bu hormonun düzgün şekilde salgılanmasına ihtiyacı var.  
- Anladım hocam, reçeteyi alayım ama yine de araştıracağım. Bu arada, test sonucu bende kalabilir mi?
- Normalde aileye verilmez ama sizde kalabilir. Öncelikle, gerçekten çok hırpalanmışsınız. Bu size iyi gelecektir. Bir de dediğim gibi, bu test azami zekâyı gösterme konusunda pek de önemli değil. Sonuçta disleksili çocuklara yönelik değil bu testler. Mevcut testlerle bu çocuğun gerçek IQ'su ölçülemez.

Sonuçta akşam uykusunu getirecek bir ilaç daha reçete edildi ve kontrol muayene tarihinde doktorla tekrar görüşmek üzere klinikten çıktık. Öğle olmuştu. Eşime arabayı doğruca okula sürmesini söyledim.

(Devam edeceğim)